فرآیند نگارش پایان‌نامه چندین مرحله دارد. در طی این چند مرحله چند فصل خلق می‌شود. فصل چهارم و پنجم در واقع جمع‌بندی کار پژوهش است. در فصول یک، دو و سه بیشتر به این مورد می‌پردازیم که چه موردی مد نظر ماست، چطور این مساله می‌تواند راه حل داشته باشد، و از چه روش‌هایی برای فهمیدن راه‌حل استفاده کردیم. اما در فصل چهارم و پنجم روی مواردی چون تجزیه و تحلیل اطلاعات، تفسیر اطلاعات بدست آمده، پاسخ به سوالات پژوهش، رد یا اثبات فرضیه مطرح شده، و در آخر نتیجه‌گیری و پیشنهادهای برای پژوهش‌های آتی صحبت خواهیم کرد. برای آن‌که بخش بندی این فصول را بیشتر تشریح می‌کنیم.

 فصل چهارم

در فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده‌ها صورت می‌گیرد. بنابراین نیاز به ابزارهای آماری چون نرم‌افزارهای SPSS،minitab، amos و …است. بنابراین با استفاده از راهنمایی یک مشاور آماری می‌تواند کمک‌کننده باشد. اطلاعات بدست آمده در پرسشنامه‌ها و مصاحبه‌های گرفته شده در این بخش نیاز به کشف و استخراج نتایج است. تجزیه و تحلیل اطلاعات بخش مهمی است. این فصل می‌تواند نظر داوران پایان‌نامه را به موضوع شما جلب کند. بنابراین با به‌کار گیری شیوه صحیح تجزیه اطلاعات می‌تواند نقطه قوت را افزایش دهید. تجزیه و تحلیل به طور کلی به دو صورت زیر بیان می‌شود:

۱- تجزیه و تحلیل کیفی:

در این روش، پس از طرح موضوع پژوهش و ارائه فرضیه‌های پژوهش، اسناد و مدارکی را که به صورت مکتوب گردآوری شده است. بر اساس شیوه ذهنی و نه آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌‌‌دهد. یعنی برای تفسیر و توضیح مطالب از عقل و روش های ذهنی و فلسفی استفاده می‌شود. تجزیه و تحلیل داده‌های کیفی اصول متفاوتی دارد.

بر اساس نظریه شی‌یه و شانون می‌توان رهیافت‌های موجود در زمینه‌ تحلیل محتوا را به سه بخش تقسیم کرد که عبارت‌اند از:

1. تحلیل محتوای عرفی و قراردادی.

      ۲٫ تحلیل محتوای جهت‌دار.

3. تحلیل محتوای تلخیصی یا تجمعی.

به کارگیری هر یک از این روش‌ها بر اساس موضوع و ساختار پایان‌نامه متفاوت است. بنابراین استفاده از نظرات استاد راهنما و مشاور در این بخش راهگشا است.

۲- تجزیه و تحلیل کمی:

در این روش داده‌های خام جمع آوری شده به داده‌های با معنا وکمی تبدیل می‌شوند. این داده‌ها که در قالب شمارش و عدد هستند، با آزمون‌های مناسب مورد اندازه  گیری واقع می‌شوند. سپس پژوهشگر داده های عددی را با کمک روش های آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد.

به طور کلی فصل چهارم به عنوان «یافته های پژوهش» موارد زیر را پوشش می‌دهد:

مقدمه: معرفی محتوای فصل.

توصیف داده‌ها: جداول و نمودارهای توصیفی.

آزمون فرضیه ها یا طرح سؤالات: متناسب با یافته ها، جداول و نمودارهای ذیربط ارایه می‌شود.

فصل پنجم

فصل آخر پایان‌نامه بخشی است، که به طور اساسی تمامی آنچه در چهار فصل به چالش کشیده شده است، نتیجه‌گیری می‌شود. در فصل پنجم نیاز است، پژوهشگر به صورت دقیق و منطقی بدون هیچ گونه سوء‌گیری، یافته‌های پژوهش را بررسی کند. با زبان منطق آن‌ها را توصیف کند. به سوالات پژوهش پاسخ دهد. در این زمان روش‌های به‌کار گرفته شده در پژوهش کمک می‌کند تا رد یا اثبات فرضیه‌های پژوهش عملیاتی‌تر شود.

همچنین در آخر نتیجه‌گیری و جمع بندی، پیشنهادهای برای پژوهش‌های بعدی مطرح می‌شود. این پیشنهادها نشان‌دهنده این نکته است که پژوهشگران از چه جنبه‌های پژوهش خود را وسیع می‌بیند. در واقع پژوهشی که انجام داده است، فتح بابی است برای رسیدن به نتایج پیشرفته‌تر که اکنون سنگ بنای آن گذاشته شده است.

لازم به ذکر است در این بخش نیاز به استناد نیست. مطالب بیان شده همگی به زبان پژوهشگر و ساخته و پرداخته تحلیل ذهنی اوست. برای آشنایی با استناد و سایر اصول به‌کارگیری آن به سایت پژوهیار مراجعه کنید.

به طور کلی فصل پنجم به عنوان «یافته های پژوهش» موارد زیر را پوشش می‌دهد:

مقدمه: معرفی و محتوای فصل.

تحلیل یافته های پژوهش: فرضیات خود را به ترتیب مطرح و با توجه به یافته های خود در ارتباط با اهداف، فرضیه ها و سوالات پژوهش، مورد تحلیل قرار دهید.

بحث: مقایسه نتایج حاصل از یافته های خود با یافته های سایر پژوهشگران و اعلام اینکه تا چه میزان همخوانی و یا اختلاف وجود داردهمه این موارد باید توام با استناد باشد.

نتیجه‌گیری: ارایه پیام حاصل از پژوهش جملات مربوط به این قسمت باید با دقت و در پیوند با سایر مطالب ذکر شود.

پیشنهادها: در این بخش می‌توان پیشنهادها را به چند بخش تقسیم نمود: «پیشنهادها برای پژوهشگران» و «پیشنهادی برای پژوهش‌های آتی» یا «پیشنهاد برای سرمایه‌گذاران و سازمان‌ها» و …

 نتیجه‌گیری:

پایان‌نامه نویسی فرآیندی چند فصلی است. از آن‌جا که فصل چهارم و پنجم آن از حیث تجریه و تحلیل و جمع‌بندی دارای اهمیت بسیاری است. پژوهشگر همواره به روش‌های به‌کارگیری تحلیل داده‌ها می‌پردازد. در حین نگارش فصل چهارم و بویژه فصل پنجم، پژوهشگران با دقت نظر و سوءگیری مطالب خود را جمع‌بندی می‌کنند. مطالب ذکر شده در این دو فصل همواره مورد نظر خوانندگان و داوران پایان‌نامه خواهد بود. به این منظور به‌کارگیری نکات و اصول اساسی در این دو فصل پژوهشگر را در ارائه یک پایان‌نامه مناسب یاری خواهد داد.